Obrażenia narządu ruchu są przeważnie skutkiem działania urazu mechanicznego, chociaż zdarzają się również (znacznie rzadziej) obrażenia powstające w wyniku procesów chorobowych w kościach. Mówimy wtedy o złamaniach patologicznych. Złamaniom najczęściej towarzyszy krwawienie do okolicznych tkanek, dlatego tak ważną w pierwszej pomocy jest znajomość algorytmów postępowania w krwotokach, szczególnie jeżeli chodzi o złamania otwarte. Jak skutecznie opanować krwotok? przeczytacie we wpisie pierwsza pomoc w krwotokach i krwawieniach.

W niektórych „obszarach urazowych” związanych ze złamaniami, krwotoki są śmiertelnie niebezpieczne i mogą prowadzić do hipowolemii lub wstrząsu. Szczególnie w złamaniach kończyn dolnych – kości udowe lub złamaniach miednicy. W pierwszym przypadku możemy tracić ≤1–1,5 l krwi, w drugim przypadku ≤2–2,5 l. Występujące krwawienia mogą być również większe przy złamaniach otwartych z racji uszkodzenia skóry, przy złamaniach zamkniętych może również dochodzić do uszkodzenia tętnic oraz przerwaniu nerwów co powoduje niedowład kończyny oraz zaburzenia jej czucia.

Najczęstsze urazy w obrębie układu kostno-stawowego to złamania, skręcenia i zwichnięcia. Pomiędzy tymi stanami urazowymi występują różnice, które musimy znać chcąc udzielić pierwszej pomocy poszkodowanemu. Złamania dzielimy na złamania otwarte i zamknięte z przemieszczeniem lub bez przemieszczenia. Złamania otwarte to takie, które naruszają tkanki i przerywają ciągłość skóry, to im towarzyszy najczęściej krwotok. Złamania zamknięte – odwrotne, uszkodzona struktura kostna znajduje się pod tkankami i skórą – nie naruszając jej. Złamania z przemieszczeniem to taki stan, w których odłamy kostne złamanej kończyny przemieszczają się względem złamanej kości.

Najczęstsze objawy występujące w tych stanach urazowych są przede wszystkim:

Zwichnięcie dotyczy głównie stawów i definiuje się je jako całkowitą utratę kontaktu kości z powierzchniami stawowymi (lub samych powierzchni stawów względem siebie). Innymi słowy końce kości lub powierzchnie stawów przemieszczają się względem siebie, poza ich fizjologiczne położenie, w obrębie danego stawu, w którym się znajdują. Zwichnięcie wiąże się z ogromnym bólem. Często jest on tak silny, że uniemożliwia normalne funkcjonowanie. Staw zostaje wówczas całkowicie zdeformowany – zazwyczaj przyjmuje nietypowy wygląd.

Obrzęk pojawia się szybko. Dopóki taki staw nie zostanie nastawiony przy pomocy lekarza nie będzie prawidłowo funkcjonował, tj. prawidłowo się ruszał. Co więcej, każda próba ruchu będzie wywoływała nasilenie dolegliwości bólowych. Czasami zdarza się, że staw ulega samoczynnej repozycji – w takim przypadku pacjent nie odczuwa aż tak dużego dyskomfortu. Jednak tego typu sytuacje to raczej rzadkość.

Zwichnięcie, najczęstsze objawy:

Skręcenie to uraz polegający na przekroczeniu fizjologicznego zakresu ruchu w stawie. Na skutek skręcenia może np. dojść do uszkodzenia torebki stawowej, więzadeł, chrząstki stawowej, przyczepów ścięgien, a niekiedy także uszkodzenia fragmentów kostnych. Różnica pomiędzy skręceniem a zwichnięciem polega na tym, że w skręceniu nie dochodzi do całkowitej utraty kontaktu powierzchni stawowych tak jak w przypadku zwichnięcia.

Najczęstsze objawy skręcenia to:

Pierwsza pomoc w złamaniu, zwichnięciu, skręceniu. Opuchlizna oraz wybroczyny powstałe w sutek skręcenia stawu skokowego. Źródło: google.com

W pierwszej pomocy w związku z urazami takimi jak złamania, zwichnięcia czy skręcenia, podstawą naszych działań będzie unieruchomienie kończyn zgodnie z zasadą Potta. Zasada Potta – to określenie algorytmu postępowania medycznego w przypadku w/w urazów.

Od lewej. Stabilizacja przedramienia z wykorzystaniem chust trójkątnych. Podwieszenie kończyny na temblaku wykonanym z chusty trójkątnej. Źródło: google.com

Postępowanie zgodnie z zasadą Potta ma na celu:

Zasada Potta nie dotyczy kości udowej, ze względu na przebieg tętnicy udowej. W przypadku złamania kości udowej należy unieruchomić całą kończynę. Oczywiście w przypadku złamań otwartych powodujących krwawienia lub krwotoki, najpierw je tamujemy i zabezpieczamy opatrunkiem. Krwotok zawsze ma pierwszeństwo. Dopiero w kolejnych etapach zabieramy się za unieruchomienie zgodnie z zasadą Potta.

Krok 1. Zadbaj o własne bezpieczeństwo, upewnij się, że można bezpiecznie podejść do poszkodowanego.

Krok 2. Przeprowadź wywiad SAMPLE oraz szybkie badanie urazowe. Dowiedz się co się stało, zapytaj o symptomy, zlokalizuj urazy, ewentualnie wyeksponuj je poprzez rozcięcie odzieży. Przeczytaj:  jak w pierwszej pomocy przeprowadzić wywiad z poszkodowanym? Ocena stanu poszkodowanego w pierwszej pomocy. Wywiad SAMPLE.

Krok 3. Jeśli w wyniku urazu powstała silnie krwawiąca rana, zatamuj oraz zabezpiecz krwotok opatrunkami. Pamiętaj krwotok ma pierwszeństwo. Przeczytaj: jak udzielić pierwszej pomocy w przypadku krwotoku? Pierwsza pomoc, jak zatamować krwotok?

Krok 4. Poleć poszkodowanemu, aby usiadł np. na ziemi. Zadbaj o komfort poszkodowanego, dbaj o jego bezpieczeństwo, asekuruj poszkodowanego. Do przyjęcia wygodnej pozycji przez poszkodowanego możesz wykorzystać dosłownie wszystko co znajduje się w bliskim otoczeniu, np. meble, krzesła, naturalne podpory itd. Pomóż poszkodowanemu przyjąć najwygodniejszą dla niego pozycję. Zapewni to komfort psychiczny jak i zmniejszy odczuwalny ból.

Krok 5. Kończynę, która boli w wyniku doznanego urazu, należy ustabilizować ręcznie w takiej pozycji, w której poszkodowany będzie odczuwał najmniejsze dolegliwości. Stabilizuj kończynę zawsze w pozycji zastanej, nawet w przypadku jej nienaturalnego wyglądu lub znacznych deformacji. Nigdy nie “ustawiaj” kończyn w pozycji fizjologicznej.

Krok 6. Z bolących (urazowych) kończyn usuń, pierścionki, zegarki, opaski, inną biżuterię. W przypadku urazów kończyn dolnych, poluzuj sznurowanie obuwia lub je usuń (rozetnij i zdejmij).

Krok 7. Ustabilizuj kończynę w pozycji zastanej, wygodnej dla poszkodowanego. Do stabilizacji kończyn możesz wykorzystać wszystko co masz pod ręką, kiedy nie posiadasz szyn do stabilizacji takich jak szyny typu splint (szyny piankowe) czy szyn Kramera. Do ustabilizowania kończyn możesz wykorzystać np.

Pamiętaj. Zawsze stabilizuj kończynę zgodnie z zasadą Potta. Dąż do odciążenia i ograniczenia ruchu urażonej kończyny. Stabilizując i bandażując kończyny zawsze staraj się pozostawić uwidocznione palce kończyn. Dzięki temu będzie można sprawdzać ich ukrwienie oraz ciepłotę. Jeśli poszkodowany jest w stanie się poruszać i samodzielnie dojechać do szpitala, powinien od razu po zabezpieczeniu urazu udać się na najbliższy szpitalny oddział ratunkowy (SOR), w innym przypadku wezwij zespół ratownictwa medycznego.

Pamiętaj. Zadbaj o komfort cieplny poszkodowanego oraz udzielaj wsparcia psychicznego poszkodowanemu.

Uraz kości kończyny górnej (ramię, przedramię, ręka) unieruchom zgodnie z zasadą Potta. Dąż do unieruchomienia dwóch stawów sąsiadujących z kością, tak aby się nie zginały. Możesz umieścić rękę na chuście trójkątnej, temblaku, koszuli, części garderoby – w pozycji najwygodniejszej dla poszkodowanego. Ograniczy to ruchomość oraz zmniejszy ból odczuwany w okolicy kończyny.

Uraz stawu kończyny górnej (bark, łokieć, nadgarstek, stawy w palcach) – postaraj się unieruchomić dwie kości sąsiadujące z bolącym stawem (tak, aby nie można zginać ani prostować ręki w bolącym stawie) – w pozycji najwygodniejszej dla poszkodowanego. Ograniczy to ruchomość oraz zmniejszy ból odczuwany w okolicy kończyny.

Uraz kości kończyny dolnej (udo, podudzie, kości stopy) – postaraj się unieruchomić dwa stawy sąsiadujące z bolącą kością, tak aby się nie zginały (możesz ostrożnie przywiązać kończynę do zdrowej nogi za pomocą dostępnych materiałów, tak aby uniemożliwić poruszanie) – w pozycji najwygodniejszej dla poszkodowanego

Uraz stawu kończyny dolnej (biodro, kolano, kostka) – jeśli poszkodowany nie rusza nogą i znajduje się w komfortowej pozycji, to może w niej zostać, jeżeli nie – postaraj się unieruchomić dwie kości sąsiadujące z bolącym stawem – w pozycji najwygodniejszej dla poszkodowanego.

Pamiętaj. Wstępnie kończyny możesz stabilizować ręcznie. Możesz też poprosić świadka zdarzenia lub samego poszkodowanego o stabilizację i podtrzymanie kończyny.

Podstawą działań w pierwszej pomocy w przypadku złamań, skręceń, zwichnięć jest ich stabilizacja. Zatem w apteczce powinny znajdować się przede wszystkim bandaże, te podtrzymujące jak i elastyczne, chusty trójkątne i bardzo pomocne w stabilizacji kończyn szyny typu splint.

Dodatkowo pomocnymi będą zapinki do bandaży, różnego rodzaju plastry bez opatrunku. W przypadku złamań otwartych, gdzie niezbędne będzie tamowanie krwawień i krwotoków, z apteczki oczywiście wyciągniemy różnego rodzaju gazy jałowe, i skonstruujemy z nich opatrunki. Warto posiadać również jednorazowe okłady chłodzące, które po ich aktywacji przyniosą ulgę szczególnie w przypadku skręceń.